قبل از هرچیزی بیایید واژه پساقاعدگی را بشناسیم و ببینیم چرا نمی‌خواهیم از کلمه یائسگی استفاده کنیم.

یائسگی در معنای کلمه به فرد مونثی گفته می‌شود که از قاعدگی مأیوس شده است. یعنی دیگر توانایی تولید مثل ندارد. این از نظر ما و بسیاری دیگر از برابری‌خواهان، نگاهی جنسی به زن و بدن زنانه است. به این دلیل از واژه پساقاعدگی، یعنی دوران بعد از قاعدگی استفاده می‌کنیم.

غالبا از مکالمه درباره دوران پساقاعدگی یا یائسگی اجتناب می شود؛ بسیاری از افراد صحبت کردن آزادانه در ارتباط با سیستم تولید مثل دوری می‌کنند از ترس اینکه کسانی که مکالمه را می‌شوند ناراحت بشوند. وقت آن است که ما این روش را تغییر دهیم و به بدنمان افتخار کنیم. دلایل بی شماری برای اینکه چرا ما باید گفت‌وگو در مورد پساقاعدگی را شروع کنیم وجود دارد. در اینجا ما هشت دلیل مهم را مرور می‌کنیم.

کنترل را دوباره به دست بگیرید. انتظار کشیدن کافی نیست! شما می‌توانید با ثبت تغییرات بدن خود پایان دوران قاعدگی را پیش‌بینی کنید. نشانه های توقف قاعدگی زودتر از توقف کامل قابل شناسایی هستند و حتی ممکن است از ده سال قبل از توقف کامل قاعدگی شروع شوند. نشانه‌های شایع عبارتند از دوره های قاعدگی نامنظم، گرگرفتگی، عرق شبانه و خشکی واژن. با دانستن این نشانه ها و بحث در مورد آنها با دیگران، بلافاصله احساس کنترل بیشتری خواهید داشت.

 

راه‌هایی برای کاهش گرگرفتگی وجود دارد. بله، گرگرفتگی اتفاق می‌‌افتد و برای برخی افراد، مرتبا تکرار میشود. راه‌های بسیاری برای تسکین آن وجود دارد، بنابراین نگران نباشید و در رابطه با گرگرفتگی با دوستان و خانواده خود صحبت کنید تا هم راه‌حل‌های خلاقانه را به اشتراک بگذارید و هم از حمایت و کمک آن‌ها بهره‌مند شوید. تغییر سبک زندگی مثل یک رژیم غذایی متعادل و سالم، ورزش منظم و ترک سیگار در کاهش گرگرفتگی موثر است. برخی از راه‌حل‌های ساده دیگر عبارتند از لباس پوشیدن لایه به لایه، نوشیدن آب یخ هنگامی که گر‌گرفتکی رخ می‌دهد و مراقبه و مدیتیشن.

 

بسیاری از دلایل و مکانیسم‌های اصلی قطع قاعدگی هنوز ناشناخته هستند. از آنجا که پساقاعدگی موضوعی “تابو” است، بسیاری از مردم حتی نمی‌دانند که وقوع پساقاعدگی فقط ۱۲ ماه پس از آخرین پریود تایید می شود. آیا تاریخ دقیق آخرین خونریزی خود را به یاد می آورید؟ بدون یک روش ثبت چرخه قاعدگی مطمئن مثل استفاده از اپلیکیشن همدم به یاد آوردن تاریخ‌ها می تواند دشوار باشد.

 

زمان پساقاعدگی برای هر فردی متفاوت است. هیچ سن مشخصی برای شروع پساقاعدگی وجود ندارد و مانند قاعدگی، تجربه پساقاعدگی از فردی به فرد دیگر متفاوت است. مطالعات نشان می دهند که متوسط آخرین خونریزی قاعدگی ۵۱ سال است ولی در افراد مختلف، پساقاعدگی می‌تواند بین سنین ۴۰ تا ۶۰ سال رخ دهد. دوران قبل از پایان قاعدگی که با نامنظم شدن چرخه قاعدگی همراه است به طور میانگین در ۴۶ سالگی شروع می‌شود. ولی در بیشتر افراد بین ۳۴ تا ۵۴ سالگی رخ می‌دهد.

 

چرخه های نامنظم یک نشانه طبیعی سال‌های پایانی قاعدگی هستند. در سال‌های منتهی به پساقاعدگی، بسیاری از افراد تغییرات چرخه‌های قاعدگی را مشاهده می‌کنند. در بسیاری چرخه‌ها کوتاهتر می‌شوند و خونریزی تشدید می‌شود. سپس چرخه‌ها بلند تر می‌شوند و خونریزی کاهش می‌یابد تا قطع شود. چرخه های بدون تخمک گذاری هم مکررا اتفاق می‌افتند که باعث تشدید چرخه‌های غیرطبیعی و خونریزی‌های نامنظم می‌شوند.

 

علائم پساقاعدگی و شدت آن‌ها برای هر فرد متفاوت است. علائم مرتبط با خون‌رسانی مثل گرگرفتگی و تعرق شبانه وتغییرات واژن از نشانه های شایع پساقاعدگی هستند. با این حال، در افراد مختلف طول و فراوانی گرگرفتگی‌ها متفاوت است. ۸۷٪ افرادی که گرگرفتگی دارند آن را هر روز احساس می‌کنند و ۳۳٪ افراد بیشتر از ده بار در هر روز. گرگرفتگی‌ها بین شش ماه تا ده سال به طول می‌انجامند. تغییرات واژن نیز برای هر فرد متفاوت است.۱۰ تا ۴۰٪ افراد در پساقاعدگی یک یا چند تا از علایم تغییرات واژن را بروز می‌دهند، این نشانه ها شامل خشکی واژن و یا مجرای واژن، ترشحات غیر طبیعی واژن، خارش و درد (نه به دلیل رابطه جنسی) هستند. با صحبت کردن آشکارا و در مورد جزئیات علائم، به یکدیگر اطمینان دهید که هیچ حالت “عادی” برای این علایم وجود ندارد و در هر فرد متفاوت است.

 

پساقاعدگی می‌تواند بر زندگی جنسی شما تأثیر بگذارد. رابطه جنسی بخش از زندگی سالم است. علائم واژینال پساقاعدگی می تواند باعث ایجاد ناراحتی و نارضایتی از رابطه جنسی شوند، بنابراین بهبود این علائم به همان اندازه (و حتی بیشتر) بهبود گرگرفتگی مهم است. با شریک جنسی، دوستان و یا پزشک خود صحبت کنید تا راه‌حل‌های عملی ممکن را بررسی کنید. یک راه حل ساده استفاده از لوبریکانت‌‌ها یعنی مایع‌های روان‌کننده‌ای است که خشکی واژن را در حین رابطه جنسی برطرف می‌کنند. از طرف دیگر صحبت کردن با دیگران به شما اطمینان کافی می‌دهد که از درک و همراهی آن‌ها برخوردارید و تغییراتی که تجربه می‌کنید طبیعی و بخشی از روند پساقاعدگی است. به شما پیشنهاد می‌کنیم برنامه سی‌و‌سوم آویشن، درباره فعالیت جنسی در سنین بالاتر را گوش دهید.

 

درمان هورمونی دیگر درمان استاندارد برای همه نیست. اگر به دنبال درمان نشانه‌های پساقاعدگی خود هستید، درمان شما بستگی به شدت علایم شما دارد. نوع درمان، دوز دارو‌ها، نحوه تجویز و زمانی که باید تحت درمان قرار بگیرید برای هر فرد متفاوت است. بهتر است با مشورت پزشک و جمع آوری اطلاعات یک تصمیم آگاهانه بگیرید و بهبود علائم خود را ثبت کنید تا بتوانید تاثیر درمان را بسنجید.

 

برای آگاهی بخشی و فراهم کردن فرصتی که در آن بتوانیم پساقاعدگی را با افراد متخصص به بحث بگذاریم با دکتر الهام نیسانی، متخصص زنان و فلوشیپ دانشگاه ییل گفتگو کردیم و سوالات رایج را پرسیدیم:

 

• مهمترین مطلبی که باید در ارتباط با پسا‌قاعدگی بدانیم چیست؟

به قطع شدن خونریزی قاعدگی برای بیشتر از یکسال به دلایلی غیر از حاملگی، شیردهی و یا درمان‌های دارویی مثل شیمی درمانی پساقاعدگی یا یائسگی یا منوپاز می‌گویند. در دنیای امروز پسا‌قاعدگی هم مثل بلوغ یک تغییر طبیعی و لازم برای انسان شناخته می‌شود و به نوعی تولدی دوباره است که انسان از فاز هیجانی تولید مثل وارد فازی می‌شود که آرامش بیشتری دارد. این می‌تواند فرصت‌های متفاوتی را در اختیار انسان قرار دهد. با شروع این دوران چرخه قاعدگی و خون‌ریزی ماهیانه قطع میشود، ذخیره تخمک هایی که پتانسیل فعال شدن دارند به پایان می‌رسد و بدن دچار تغییرات می‌شود.

 

• این تغییرات در چه زمانی رخ می‌دهند؟

متوسط سنی پساقاعدگی ۵۱ سال است و علایم این تغییر از حدود ۲ الی ۵ سال قبل از وقوع آن شروع می‌شوند. اگر پساقاعدگی زودتر از ۴۰ سالگی شروع شود آن را به عنوان پساقاعدگی زودرس طبقه‌بندی می‌کنند. برخی افراد تغییرات و علائم زیادی را احساس می‌کنند و در برخی دیگر افراد این تغییرات محدود و کم است.

 

• چه علائمی قبل از رسیدن دوران پساقاعدگی خبر از فرارسیدن آن می‌دهند؟

1. گرگرفتگی
2. اختلالات خواب
3. اضطراب و افسردگی
4. خشکی واژن

 

• آیا درمانی برای علایم پساقاعدگی وجود دارد؟

در مجموع درمانهای پساقاعدگی به دو دسته پزشکی و غیر پزشکی تقسیم می‌شوند و در انتخاب درمان سن، بیماری‌های مزمن و وضعیت فردی نقش مهمی دارند. درمان‌های غیر پزشکی شامل رژیم غذایی، ورزش، حمایت اطرافیان، فعالیت‌های اجتماعی و روان درمانی می‌شود. هورمون تراپی درمان پزشکی علایم پساقاعدگی یا پساقاعدگی زودرس است.

1. رژیم غذایی: سیب زمینی شیرین، جعفری، رازیانه و ریشه رازیانه، سویا و شیر سویا، عدس، نخود، غلات، فیبر، میوه‌جات و سبزیجات، ومایعات می‌توانند باعث کاهش علائم پساقاعدگی مخصوصا گرگرفتگی بشوند. کم کردن نمک و کافئین باعث کاهش گرگرفتگی می‌شود. قطع سیگار و الکل هم اثر مشابهی دارد. علاوه بر آن مشاهده شده است که در افراد گیاهخوار پساقاعدگی دیرتر و با علایم کمتری اتفاق می‌افتد.
2. ورزش: فعالیت بدنی مثل پیاده‌روی تند، یوگا، ورزش‌های هوازی و… باعث افزایش تخمک فعال و به تاخیر انداختن پساقاعدگی می‌شود و علائم و پساقاعدگی را کاهش می‌دهد.
3. حمایت اطرافیان: جلسات دورهمی با افراد همسن می‌تواند نقش موثری در بهبود روحیه و کاهش اضطراب و افسردگی در افرادی که با پساقاعدگی مواجه هستند داشته باشد. علاوه بر آن پارتنر نقش بسیار مهمی در کنترل علائم و بهبود آنها دارد. یک پارتنر آگاه می‌تواند نقش اطمینان بخش و حامی داشته باشد و از وقوع اضطراب و افسردگی بیشتر جلوگیری کند. به طور مثال خشکی واژن که در پساقاعدگی رخ می‌دهد به معنی اختلال در میل و کارکرد جنسی نیست و با استفاده از مواد روان‌کننده، می تواند برطرف شود. در صورتی‌که اگر پارتنر جنسی آگاهی کافی نداشته باشد ممکن است این مسئله منجر به اختلال در ارتباط جنسی و عاطفی و افزایش افسردگی و اضطراب شود.
4. فعالیت‌های اجتماعی: دوران پساقاعدگی دوران مناسبی برای افزایش فعالیت اجتماعی و اقتصادی است. افراد در این دوران معمولا مشغولیت‌های کمتری در خانه و در ارتباط با اعضای خانواده مخصوصا فرزندان دارند. این دوران زمان مناسبی برای یادگیری مهارت‌های جدید و حتی یادگرفتن یک زبان جدید است. از طرفی حضور در اجتماع و فعالیت بیشتر باعث حفظ شادابی روحی و کاهش اضطراب و افسردگی می‌شود.
5. روان درمانی: اگر حمایت کافی از طرف پارتنر و یا بقیه نزدیکان وجود ندارد، یک مشاور آگاه می‌تواند حمایت کافی را با چند جلسه روانکاوی و روان‌درمانی فراهم کند.
6. هورمون‌تراپی: بسیاری از علائم پساقاعدگی ناشی از کاهش استروژن هستند. هورمون درمانی با استروژن و پروژسترون می‌تواند تعادل هورمونی از دست رفته را به بدن برگرداند و علائم پساقاعدگی را کاهش دهد. با نظر پزشک متخصص هورمون درمانی برای افراد زیر ۶۰ سال و در پساقاعدگی زودرس توصیه می‌شود. به هاطر داشته باشید هورمون‌درمانی در ده سال اول پساقاعدگی موثر است و اگر دیرتر از ده سال بعد شروع شود اثربخشی کافی ندارد.

 

• ارتباط پساقاعدگی و پوکی استخوان چیست؟

نبود استروژن باعث کاهش تراکم استخوان می‌شود. ورزش خطر ابتلا به پوکی استخوان را در پساقاعدگی کاهش می‌دهد. اگر در خانواده سابقه پوکی استخوان دارید باید تراکم استخوان سنجیده شود و میزان کلسیم و ویتامین D بدن هم بررسی شود. در صورت لزوم، در دوران پساقاعدگی مصرف مکمل ویتامین D و کلسیم تحت نظر پزشک توصیه می‌شود.

 

• آیا راهی برای پیش‌بینی وقوع پساقاعدگی وجود دارد؟

بله، البته قطعا نمی‌توان وقوع پساقاعدگی را مشخص کرد ولی می‌توان در ارتباط با احتمال وقوع آن حدسیاتی زد. با اندازه گیری سطح FSH و AMH می‌توان حدسیاتی در ارتباط با وقوع پساقاعدگی زد. از طرفی زمان شروع پساقاعدگی و احتمال بروز پساقاعدگی زودرس به عوامل ارثی بستگی دارند. اگر مادر و یا بستگان درجه یک دچار پساقاعدگی زودرس شده باشند احتمال وقوع آن بالا می‌رود.

 

• آیا راهی برای به تاخیر انداختن پساقاعدگی وجود دارد؟

ورزش می‌تواند پساقاعدگی را به تاخیر بیاندازد. علاوه بر آن قرص‌های هورمونی ضد بارداری اگر منعی برای مصرف نداشته باشند می‌توانند در وقوع پساقاعدگی تاخیر ایجاد کنند. درمان اصلی برای به تاخیر انداختن پساقاعدگی مخصوصا در کسانی که به پساقاعدگی زودرس دچار شده‌اند و یا به دلایل پزشکی رحم و تخمدان‌هایشان را از بدن خارج کرده‌اند هورمون‌درمانی زیر نظر پزشک است.

 

• آیا اگر کسی دیر به دیر (مثلا هر سه ماه یکبار) پریود شود ذخیره تخمک‌هایش طولانی‌تر باقی خواهد ماند و دیرتر به دوران پساقاعدگی میرسد؟

خیر، دیر به دیر پریود شدن به معنی باقی ماندن تخمک ها نیست. به کسی که دیر به دیر پریود می‌شود توصیه می‌کنیم که با مراجعه به پزشک هورمون‌های جنسی، تیروئید و پرولاکتین خود را چک کند.

 

• فردی که رحم و تخمدان خود را خارج کرده و تحت درمان با هورمون‌های خوراکی قرار دارد همچنان میل جنسی کمی دارد، چه راهکاری را برای افزایش میل جنسی پیشنهاد میکنید؟

استفاد از مواد لوبریکانت (روان کننده) و استفاده از ژ‌‌‌ل‌های هورمونی موضعی در محل واژن به جای هورمون خوراکی.

 

• علائم دوران پساقاعدگی چه مدتی ادامه دارد؟

متاسفانه جوابی برای این سوال وجود ندارد و فرد به فرد فرق می‌کند. اگر شرایط جسمانی و فیزیکی شما اجازه می دهد، مثلا ریسک بیماری‌های قلبی عروقی و یا سرطان سینه وجود ندارد با مراجعه به پزشک ممکن‌ است هورمون درمانی را شروع کنید.

 

• آیا اختلالات عملکرد تیروئید، مثل کم‌کاری و یا پرکاری تیروئید،روی پساقاعدگی تاثیر دارد؟

بله،عملکرد صحیح تیروئید بسیار مهم است. اگر علائمی مثل خستگی، بی‌حوصلگی، فاصله زیاد بین دو خونریزی قاعدگی دارید حتما برای آزمایش تیروئید و درمان تحت نظر پزشک اقدام کنید.

 

• آیا سن اولین رابطه جنسی و اولین بارداری با زمان آغاز پساقاعدگی ارتباط دارد؟

خیر

 

• فردی که در خانواده سابقه پساقاعدگی زودرس – مثلا در سن ۴۲ سالگی – دارد، آیا باید از سنین پایین‌تر مثلا در سنین ۲۰ سالگی تحت نظر پزشک باشد؟

ویزیت و چکآپ سالانه تحت نظر پزشک توصیه می‌شود. البته اگر باروری و بچه دار شدن برای شما اهمیت شخصی دارد توصیه می‌شود که آن را در اولویت قرار دهید.

 

• آیا برداشتن رحم و تخمدان از طریق جراحی معادل شروع یائسگی است؟

بله، ولی در مجموع علم امروز برداشتن رحم و تخمدان را به عنوان آخرین راه حل توصیه می‌کند.

 

• آیا سردرد هم از علائم پساقاعدگی است؟

سردردهای میگرنی می‌توانند با کاهش استروژن تشدید شوند. در این صورت کاهش استرس، رژیم غذایی سالم‌تر و استفاده از مسکن‌هایی مثل استامینوفن توصیه می‌شود.

 

• اگر پساقاعدگی یک فرایند طبیعی است، چرا پساقاعدگی زودرس بیماری محسوب میشود؟

پساقاعدگی همراه با عوارضی است که فرد به فرد متفاوت است ولی در برخی افراد شدید و سخت است. به طور مثال اختلالات خلقی می‌توانند از کیفیت زندگی فرد کم کنند و عملکرد فرد را کاهش دهند. پوکی استخوان یک عارضه دیگر پساقاعدگی است که در پساقاعدگی زودرس جلوگیری و درمان آن اهمیت بیشتری دارد.

 

• فردی که هجده ماه است که پریود نشده است و فکر می‌کند پساقاعدگی‌اش آغاز شده است، می‌تواند از بارور نشدن در صورت رابطه جنسی مطمئن باشد؟

آزمایش‌های هورمونی برای اطمینان از وقوع پساقاعدگی کامل لازم است و اگر آزمایش‌ها وقوع آن را تایید کنند، اگر خطر ابتلا به بیماری‌های آمیزشی وجود نداشته باشد، نیازی به استفاده از روش‌های جلوگیری از بارداری نیست.

 

• آیا ورزش و رژیم غذایی در جلوگیری از خشکی واژن موثر است؟

همانگونه که گفته شد ورزش و تغذیه از موادی که استروژن بدن را افزایش می‌دهند نقش موثری در کاهش همه علایم پساقاعدگی ازجمله خشکی واژن دارند. اگر این روش‌ها برای شش ماه انجام شود و جواب ندهد استفاده از هورمون‌های مکمل زیر نظر پزشک توصیه می‌شود.